Kako se odnosimo prema svojoj istoriji, prema ljudima koji su obeležili jedno vreme i kako se odnosimo prema ljudima koji su zadužili ovaj grad, možda najbolje govori stanje u kom se nalazi kuća Kuzmana i Emilije Munčić, u ulici Kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića 40.
Izgrađena je u prvoj polovini 19. veka, u stilu klasicizma, i jedna je od poslednjih u gradu zidana u tom stilu. Balkon od livenog gvožđa, koji još uvek opstaje na zgradi, izgrađen je nešto kasnije, odnosno u osamdesetim godinama istog veka.
Iako se ne zna ko je i kada tačno podigao ovu nekadašnju gradsku lepoticu, tokom 19. veka, njeni vlasnici bili su Kuzmаn i Еmiliја Мunčić, u tо vrеmе pоznаta trgovačka velikobеčkеrеčkа pоrоdicа i veliki dobrotvori.
Ko su bili Munčićevi? Podaci o njima postoje na Vikipediji.
Kuzman Munčić bio je srpski pravnik, veleposednik i dobrotvor. Pravnik po struci, posle nekoliko nameštenja, premešten je u Okružni sud u Velikom Bečkereku. U njemu se 1855. godine oženio Emilijom – Milkom, ćerkom veleposednika Jakova – Jaše Vekeckog iz Jarkovca.
Kuzman je bio više godina crkveni odbornik i predsednik bečkerečke srpske pravoslavne crkvene opštine. Kao crkveni staratelj iste crkvene opštine, težio je da popravi njeno materijalno stanje. Pod stare dane, kao staratelj nadzirao je radove na velikoj crkveno-opštinskoj kući u „glavnoj ulici“ u Bečkereku. Taj crkveni dom (koji se nalazi na uglu, oko i iznad centralne apoteke) započet u prvoj polovini 1895. godine koštao je oko 53.000 forinti.
Veliki narodni dobrotvor postaje sledeće godine, kada je oporukom od 8. novembra 1896. godine celo imanje – 217 jutara oranice, vredno oko 80.000 forinti, ostavio u dobrotvorne svrhe. Od te zemlje je za njenog života prihode uzimala udovica Emilija, na kojoj je ostalo da odredi cilj zadužbine. Emilija je uskoro osnovala „Fond za izdržavanje sirotih srpskih pravoslavnih devojaka“. Njihova fondacija opredeljena za stipendije je započela rad 1905. godine.
Supruga Emilija Munčić godinama bavila se dobrotvornim radom. Bila je prva predsednica Dobrotvorne zadruge Srpkinja u Bečkereku, osnovane 1884. godine. Još 1878. godine kao ovlašćena od strane ugarske države, skupljala je po Banatu priloge za ranjenike u Srbiji. Za vreme Srpsko-bugarskog rata 1885. organizovala je prikupljanje i slanje sanitetskog materijala za 3.000 ranjenika nakon bitke kod Slivnice. Zbog toga ju je kralj Milan Obrenović godinu dana kasnije odlikovao medaljom kraljice Natalije.
Zahvaljujući zalaganju Munčića otvoreno je prvo srpsko zabavište u gradu, smešteno u crkvenoj porti, u zgradi crkvene opštine. Pomagali su i rad Srpske velikobečkerečke čitaonice. Nakon Kuzmanove smrti, Emilija se preselila u Kikindu, gde je i umrla 1904. godine. Testamentom je kuću, zemlju i veliku sumu novca zaveštala u prosvetne dobrotvorne svrhe, piše Vikipedija.
Danas kuća Munčića stoji napuštena, zapuštena, iz nje je na krovu izniklo drvo a unutrašnjost se devastira decenijama.
Tokom izgradnje zgrade Vojvođanske banke, u potpunosti je izmenjeno okruženje kuće Munčić, i to rušenjem građevina sa njene leve strane i izgradnjom zgrade GIK “Banat”. Obavljena je rekonstrukcija nekadašnjeg Vilsonovog trga, podizanjem platoa zbog podzemne saobraćajnice koja nije realizovana do kraja.
Danas se zgrada nalazi u veoma lošem stanju i statički je ugrožena. Deo objekta, odnosno krajnji deo dvorišnog krila prema zgradi bivšeg GIK “Banat”, urušio se u januaru 2013. godine.
Nije da nije bilo ideja kako bi se ova kuća sačuvala a na taj način i sećanje na veliku porodicu koja je zadužila grad.
Prema tim idejama, koje se više i ne spominju, rekonstrukcija građevine podrazumevala bi izradu projekta koji bi rešio problem denivelacije terena i slepog zabata. I tada je predviđeno da se uradi samo delimična rekonstrukcija koja podrazumeva čuvanje i restauraciju ulične fasade.
I od toga se odustalo.
Zanimljivo je da se ova kuća ne nalazi među objektima koji su uvršteni na spisak spomenika kulture u okviru Prostorne kulturno – istorijske celine „Staro jezgro Zrenjanina“ od velikog značaja za Republiku Srbiju.
Iako zbog arhitektonske i kulturne vrednosti zaslužuje da se nađe pod zaštitom države, ta zaštita je skinuta u dogovoru sa urbanistima, kako bi ambijent na Trgu dr Zorana Đinđića mogao da se urbanistički dovede u red.
Urbanističko uređivanje ne da se još nije dogodilo, nego ga više niko i ne pominje. Zgrada neumitno propada a istorija zaboravlja.
